Ο βετεράνος λοχαγός Ζοακίμ Κορέια Μπερνάντο, 84 ετών σήμερα, θυμάται την επανάσταση που ανέτρεψε τη φασιστική δικτατορία της Πορτογαλίας πριν από πέντε δεκαετίες σαν να ήταν χθες. Ηταν στα τριάντα του όταν βοήθησε στην οργάνωση του πραξικοπήματος της 25ης Απριλίου 1974 που κατέλυσε 48 χρόνια αυταρχικής διακυβέρνησης. Σήμερα, μιλώντας στο Reuters στέκεται δίπλα στο άγαλμα του Σαλγκέιρο Μάγια, στρατιωτικού που έπαιξε κρίσιμο ρόλο στην Επανάσταση των Γαριφάλων, και υπογραμμίζει την αξία του δημοκρατικού κεκτημένου. «Η ελευθερία δεν πρέπει να χαθεί» λέει. Τα λόγια του έχουν ιδιαίτερη σημασία, καθώς η Ακροδεξιά ακολουθεί ξανά ανοδική πορεία στη χώρα.

Στις 25 Απριλίου 1974 πορτογάλοι στρατιώτες ανέτρεψαν το αυταρχικό καθεστώς του Σαλαζάρ, κάτω από τον ζυγό του οποίου ζούσε η χώρα από το 1933. Με αφορμή την πεντηκοστή επέτειο αυτής της επανάστασης, πρωταγωνιστές και μάρτυρές της ανασυνθέτουν τις λίγες ώρες μέσα από τις οποίες ο παλιός έδωσε τη θέση του σε έναν καινούργιο κόσμο.

Η Πορτογαλία ήδη από το 1926 τελούσε υπό τη διακυβέρνηση στρατιωτικών. Μέσα από το σύστημα της δικτατορίας αναδείχθηκε ο Αντόνιο ντε Ολιβέιρα Σαλαζάρ, ο οποίος δημιούργησε ένα φασιστικό καθεστώς βαφτίζοντάς το «Νέο Κράτος». Στις αρχές της δεκαετίας του 1970 η Πορτογαλία μάτωνε οικονομικά για να συντηρήσει ένα ολοκληρωτικό και ταυτόχρονα αποικιοκρατικό σύστημα που παρήκμαζε, καταστέλλοντας κοινωνικές ελευθερίες και δικαιώματα.

Χωρίς να γίνουν αντιληπτοί από το καθεστώς του διαδόχου του Σαλαζάρ, Καετάνο, οι στρατιωτικοί οργανώθηκαν δυναμικά και αποφάσισαν να εξεγερθούν εναντίον της δικτατορίας τον Απρίλιο του 1974, με αρχηγό τον ταγματάρχη Οτέλο ντε Καρβάλιο. Τα συνθηματικά της εξέγερσης ήταν δύο τραγούδια: το «Μετά το Αντίο», το οποίο θα έδινε το γενικό πρόσταγμα για τους εξεγερθέντες, και το «Γκράντολα, μια μελαψή πόλη» του αντιστασιακού τραγουδιστή Ζοζέ Αφόνσο, που έδωσε το έναυσμα για να ξεχυθούν στους δρόμους οι πορτογάλοι αντιστασιακοί. Εξι ώρες αργότερα η δικτατορία είχε καταρρεύσει, ενώ ο απολογισμός της εξέγερσης ήταν τέσσερις νεκροί. Παρά τις συμβουλές των επαναστατών προς τους πορτογάλους πολίτες να μείνουν κλεισμένοι στα σπίτια τους, εκείνοι ξεχύθηκαν στους δρόμους της Λισαβόνας και προέτρεψαν τους κυβερνητικούς στρατιώτες να ενωθούν με τους επαναστάτες και να βάλουν στις κάννες των όπλων τους από ένα κόκκινο γαρίφαλο, λουλούδια που αφθονούν την άνοιξη την Πορτογαλία, ως ένα σύμβολο ειρήνης και συμφιλίωσης. Υστερα από διαπραγματεύσεις, ο δικτάτορας Καετάνο παρέδωσε την εξουσία και αναχώρησε για τη Βραζιλία, όπου και έζησε μέχρι το 1980.

Η εφημερίδα «El Pais» επέλεξε σε επετειακό της δημοσίευμα να εστιάσει σε «ρομαντικές αναμνήσεις» από την Επανάσταση των Γαριφάλων. Στη χειρονομία της Σελέστε Καέιρο, που μοίραζε γαρίφαλα στους στρατιώτες, εκείνοι τα έβαζαν στις κάννες των όπλων τους και χωρίς να το ξέρουν θα έδιναν στην Επανάσταση το όνομά της. Στον «δεκανέα που δεν υπάκουσε» σε διαταγές ανωτέρου του και δεν άνοιξε πυρ εναντίον των συντρόφων του το πρωί της Πέμπτης 25 Απριλίου 1974, ακόμα και υπό την απειλή όπλου.

Το όνομά του αποκαλύφθηκε το 2014, χάρη στη δημοσιογραφική έρευνα, και ο Ζοζέ Αλβες ντα Κόστα έλαβε τη διάκριση του Μεγάλου Μαγίστρου του Τάγματος της Ελευθερίας από τον πρόεδρο της Πορτογαλικής Δημοκρατίας. Αλλά και στον «επιδρομέα του ραδιοφώνου», μηχανικό της Πολεμικής Αεροπορίας (σώματος που αποστασιοποιήθηκε από την εξέγερση), ο οποίος ηγήθηκε της κατάληψης του ραδιοφωνικού σταθμού Radio Clube Portugues, από τη συχνότητα του οποίου μεταδόθηκαν οι επικοινωνίες του Κινήματος των Ενόπλων Δυνάμεων.

Σύμφωνα με τον Κορέια Μπερνάντο, η αποτυχία διαδοχικών κυβερνήσεων να αντιμετωπίσουν την κοινωνική δυσαρέσκεια για ζητήματα όπως η στεγαστική κρίση και οι χαμηλοί μισθοί τροφοδότησαν την άνοδο του ακροδεξιού κόμματος Chega.

Πολιτικός αναλυτής του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης επισημαίνει πως κάποιοι ψήφισαν τους ακροδεξιούς επειδή ένιωθαν περιθωριοποιημένοι αλλά πολλοί συμμερίζονται την ιδεολογία του κόμματος. «Η Πορτογαλία ήταν η χώρα που φαινόταν να έχει ανοσία στην Ακροδεξιά και ξαφνικά όλα άλλαξαν» υπογραμμίζει. «Είναι σημαντικό να καταλάβουμε τι συνέβη, γιατί δεν μπορείς να καταπολεμήσεις ένα φαινόμενο αν δεν κατανοήσεις τις αιτίες του».