Drini, një ish-profesor në një nga universitetet publike në Shqipëri, aktualisht profesor në një universitet amerikan, thotë: “Dy vjet më parë kërkova një pozicion Fulbright në Shqipëri. Unë jam një qytetar amerikan. Ndërsa, kërkesa ime u miratua nga SHBA, universiteti shqiptar nuk më pranoi. Kërkonin një profesor amerikan dhe mua nuk më shikonin si “mjaftueshëm amerikan” për të më pranuar. Unë jam i sigurt se nëse një Xhon ose një Maria do të kishin aplikuar, edhe sikur të ishin asistent profesorë, pra me gradë më të ulët se e imja, universiteti shqiptar do të kishte aprovuar aplikimin e tyre. Për fat të keq, emri im është Drini. Jua thashë këtë histori që të keni një ide se si ne, diaspora, duam të vijmë dhe të ndihmojmë. Por, ne nuk jemi të mirëpritur!”
Kjo është edhe përvoja e Anilës, e cila ka marrë doktoraturën e saj në Angli dhe tani jeton dhe punon në një vend tjetër të BE-së. Ajo thotë: “Unë u largova nga Shqipëria për arsye familjare. Para se të largohesha, pyeta zyrtarët e lartë të fakultetit nëse mund të vazhdoja të kontribuoja. Pra, kërkova të vij çdo vit, për disa javë gjatë vitit dhe të jepja lëndën time, madje pa pagesë. U kërkova të bëhem edhe pjesë e kërkimit shkencor brenda universitetit, duke punuar vullnetarisht. Por nuk pashë ndonjë dëshirë për këtë. Institucionet shqiptare nuk janë të hapur, qoftë edhe për një profesor që është gati të japë mësim në baza vullnetare”.
Ndërsa Zana, një eksperte me përvojë që punon për një organizatë ndërkombëtare në BE, tregon: “Burri im është një profesor në një universitet europian, i specializuar për çështjet e Ballkanit. Për vite të tëra, ai ka ofruar leksione dhe libra falas, por asnjë universitet shqiptar nuk është i interesuar për t’i pasur ato; ata duan projekte që sjellin para”.
Drini, Anila dhe Zana janë pjesë e Diasporës Shkencore Shqiptare, të intervistuar nga Qendra Shqiptare për Studime Ekonomike .
Shqipëria sot rreshtohet e 15-ta në botë me emigracionin më të lartë të individëve që kanë edukim tercial, pra doktoraturë. Shqipëria zë vendin e parë në gjithë vendet e Ballkanit Perëndimor për numrin e personave me grada shkencore që kanë studiuar dhe jetojnë jashtë. Ne kemi fatin të kemi një diasporë shkencore të re, me moshë mesatare 37 vjeç, ku 72% e tyre janë më të rinj se 40 vjeç.
Diaspora shkencore dhe profesionale është segmenti më dinamik dhe më i kualifikuar, i diasporës produkt i viteve të gjata të studimit dhe kërkimit. Ky rezervuar gjithmonë në rritje i trurit “të larguar” duhet mobilizuar, pasi qartazi ka potencial për të qenë një katalizator i zhvillimit ekonomik dhe social, mekanizëm influence në opinionin publik kombëtar dhe ndërkombëtar, si dhe risi në politikëbërje. Kjo nevojë është sot më ulëritëse se kurrë, pasi Shqipëria ka një nevojë për ide të reja inovatore dhe institucionet tona, qoftë të arsimit të lartë, qoftë ato shtetërore, janë të kapura nga mediokriteti.
Historitë e Drinit, Anilës, Zanës thjeshtësisht tregojnë që kjo mospërfshirje vjen për shkak të mediokritetit dhe mentalitetit të institucioneve shqiptare, të cilat nuk janë të hapura për bashkëpunim si edhe për shkak të mungesës historike të një organizimi dhe thirrjeje serioze nga qeveritë shqiptare.
Çmimet “Shqiponja e Artë”, edhe pse shprehin mirënjohjen tonë të thellë për arritjet e tyre personale, dhe përfaqësimit dinjitoz që i bëjnë kombit tonë në botë, ato nuk tregojnë që vëmendja jonë është kthyer nga mendjet e tyre të mençura.
As festat gala , as fjalimet plot nacionalizëm edhe as recitimet patriotike nuk tregojnë ndryshimin e kërkuar radikal në mentalitetin mediokër të institucioneve tona, kryesisht të kërkimit apo edhe të politikëbërjes.
Drini, Anila, Zana, por edhe shumë të tjerëve si ata, nuk u intereson të jenë pjesë e Show- t kryeministror, por kërkojë të kontribuojnë duke vendosur një komunikim real dhe të rregullt me institucionet shqiptare si i vetmi burim i pashtershëm informacioni, idesh dhe zhvillimi. Ata kërkojnë përulësisht dhe vullnetarisht të marrin pjesë me konsulencë, projekte, ide dhe literaturë. Ato janë të gatshëm të marrin pjesë në takime pune, konsultime, dhënie opinionesh, workshop-s apo konferenca, leksione e forume gjatë gjithë vitit, pa tam-tame, pa daulle e pa e shpenzime, pa kengë e spektakël .
Koha ikën, cfarë u tha , kush foli, kush morri cmime në festat e ripërsëritura kryeministrore, të cilat quhen samite do të harrohen si shumica e këngeve tek festivali Kënga Magjike . Ndërkohë qasja kremtuese vetëm emocionale e diasporës në cdo samit është nje kufizim ndaj mundësisë zhvillimore që ofron diaspora shkencore dhe profesionale sot. Diaspora e sotme në Londër, Tokio, New York,Vjenë, Amsterdam, në katër anët e globit, duke gjerbur kafenë e mëngjesit, lexon të parat lajme që vijnë nga atdheu i tyre i vogël, Shqipëria. E quajnë veten qytetarë të botës, por pazgjidhshmërisht të lidhur me Shqipërinë. Secili prej tyre pa dyshim do të ndjehej më i sukseshëm, më i lumtur e më i realizuar, nëse vendi i tyre do të prosperonte siç prosperon secili prej tyre, pavarësisht vendit ku jeton.
Duam apo nuk duam, kjo diasporë po zëvendësohet nga bijtë e tyre të lindur në mërgim, dëshmitarë të përpjekjeve të dështuara të etërve të tyre për të krijuar lidhjet reale të nevojshme me atdheun dhe për atdheun. Si të tillë, Shqipëria do të jetë vendi i rrëfenjave të fëmijërisë, por jo mendimi i çdo mëngjesi.